کاربرد لیزر در چشم پزشکی

 می توان قرن بیستم را قرن پیشرفتهای شگفت انگیز درعلوم و بخصوص  علم فیزیک دانست. در زمان پیدایش بسیاری از اکتشافات و اختراعات علمی به هیچ وجه به نظر نمی رسید که زمانی این اکتشافات و اختراعات، بصورتی گسترده در سایر علوم کاربردهای روزمره پیدا کنند.  از جمله این اکتشافات ،‌ اشعه لیزر است . اما طولی نکشید که با شناخت خواص بیشمار اشعه لیزر مشخص شد که می توان از آن بصورت گسترده در تشخیص و درمان بیماریها استفاده کرد .

امروزه لیزر در چشم پزشکی در بسیاری از دستگاههای اندازه گیری و تشخیصی و درمانی بکار گرفته شده است و موجب شده که با تشخیص دقیق تر ، هزینه های درمان کاهش یابد . همچنین به علت قابلیت نفوذ قابل تنظیم این اشعه در بافتهای مختلف بدن بعنوان چاقوی جراحی بسیار دقیق برای برداشت بافت در حد میکرون یا ظریف تر از آن استفاده می شود.

کاربرد های تشخیصی لیزر در چشم پزشکی

اندازه گیری قدرت لنز های داخل چشمی

 

دستگاه IOL MASTER

به منظور محاسبه قدرت لنزهای داخل چشمی برای استفاده در جراحی آب مروارید بیومتری چشم انجام می شود. این دستگاه علاوه بر محاسبه طول آکسیال (قدامی – خلفی)دلنز داخل چشمی، میزان انحنای (Keratometry) را نیز اندازه گیری می کند. این دستگاه دارای فرمول های متعدد محاسبه قدرت لنز داخل چشمی از جمله چهار نسل Holladay II ، SRK/T، SRK II، Hoffer، Higis L، Higis می باشد.  جدید ترین نسل این فرمول ها یعنی فرمول Holladay II نیز روی نرم افزار این دستگاه نصب شده است.

این دستگاه در حال حاضربهترین دستگاه برای محاسبه قدرت لنزهای داخل چشمی تک کانونی و چند کانونی برای عمل های آب مروارید و همچنین اصلاح همزمان پیر چشمی است که در مرکز چشم پزشکی ما نیز از آن استفاده می شود.

 

 

دستگاه Lenstar

این دستگاه با دقت بالا با استفاده از لیزر مقاطع اپتیکی چشم از قرنیه تا شبکیه را اندازه گیری می کند. در این دستگاه فرمول های محاسبه قدرت لنز داخل چشمی جدید مثل Olsen formula و همچنین فرمول Barrett Toric Calculator برای محاسبه لنز های داخل چشمی توریک ( برای اصلاح آستیگماتیسم همزمان با عمل آب مروارید) نیز گنجانده شده است.

 

 

 

 

ارزیابی تشخیصی بیماری های قسمت های قدامی و خلفی چشم

دستگاه  OCT

در سالهای اخیر پیشرفت های مهمی در زمینه تصویربرداری  شبکیه به منظور ارائه سیستم هایی اتوماتیک جهت تشخیص بیماریهای مختلف آن انجام شده است. با استفاده از روش‌های نوین و تکنیک‌های پیشرفته مثل OCT به تشخیص سریع و دقیق بیماری‌های شبکیه کمک می‌شود.

تکنولوژی Optical coherence tomography یا OCT می‌تواند تصویربرداریهای مقطعی از ساختمان میکروسکوپی بافتهای زنده انجام دهد. همچنین دارای قدرت تشخیصی در مقیاس میکرون می‌باشد. از دستگاه  Optical coherence tomographyیا  OCT که نوعی روش اندازه گیری موضعی بافتها در پزشکی است، برای عکسبراداری دقیق در حد میکرون از ساختمان های قدامی و خلفی چشم بخصوص لایه های شبکیه و عصب بینایی استفاده می شود.

مهمترین بیماریهای چشمی مرتبط با شبکیه بیماری گلوکوم یا  آب سیاه و بیماری دیابت است که تست OCT  در تشخیص و پیگری این بیماران نقش مهمی دارد.

 

 

Scanning Laser Polarimetry

دسـتگـاهـي اسـت كـه بـه كمـك نـور پـلاريـزه ضخامت لايه رشته های عصبي شبكيه RNFL (Retinal Nerve Fiber Layer) را در ناحيه پري پـاپـيـلـري (اطراف عصب چشم) انـدازه گـيـري مي‌كند. این دستگاه با استفاده از پیشرفته ترین استانداردها در تشخيص و مديريت بیماری گلوكوم(آب سیاه)، چشم را از هر دو بعد كاركرد و ساختار مورد ارزيابي قرار مي دهد. اين دستگاه پارامترهای مربوط به اولين تغييرات در گلوكوم را  با دقت بالا اندازه گيري می کند. در حالي كه در حين معاينات چشمي تشخيص زود هنگام تغييرات لايه رشته های عصبي شبكيه RNFL به سختي ميسر است، با كمك اين دستگاه مي توان اين تغييرات را در  ابتدایی ترین مراحل كه اولين نشانه هاي آسيب ساختاري مربوط به گلوكوم ظاهر مي شود، به وضوح تشخيص داد.

 

 

 

کاربرد های درمانی لیزر در چشم پزشکی

اصلاح عیوب انکساری چشم

با توجه به دقت بسیار زیادی که اشعه لیزر برای برداشت بافت دارد، امروزه از لیزر برای اصلاح عیوب انکساری چشم بر روی قرنیه استفاده می شود.  ليزر اگزايمر دستگاهي است كه براي اصلاح عيوب انكساري چشم به كار رفته و مرحله اصلي اصلاح بينايي را انجام مي دهد. ليزر اگزايمر اشعه اي را توليد مي كند كه در طيف ماوراء بنفش بوده و طول موج آن كوتاه است . خاصيت اين ليزر به گونه اي است كه تراش ظريف و دقيقي را در سطح قرنيه انجام مي دهد به طوري كه به نسوج و سلول هاي اطراف آسيبي وارد نمي كند . مكانيزم ايجاد برش قرنيه را در اصطلاح علمي Ablation مي گويند.

 

 

 

کدورت کپسول خلفی عدسی بعد از عمل کاتاراکت یا آب مروارید

کدورت کپسول خلفی (Posterior capsular opacification)  یا PCO شایع‌ترین و از مهم‌ترین عوارض در جراحی  آب مروارید به شمار می‌رود. امروزه از YAG Laser capsulotomy جهت درمان کدورت کپسول خلفی استفاده می‌شود.

با عمل یاگ لیزرکپسولوتومی ناحیه ای از کپسول خلفی در قسمت مرکزی آن برداشته می شود. با استفاده ازلیزر  Nd: YAG  یا (Neodymium-YttriumAluminum-Garnet)  می توان ناحیه ای از کپسول خلفی عدسی را در قسمت مرکزی برداشت و مسیر بینایی شفاف و در نتیجه بینایی اصلاح می شود. این عمل posterior capsulotomy (باز کردن کپسول خلفی ) یا عمل (یاگ لیزر کپسولوتومی) نامیده می شود. این عمل بسیار راحت و در طی چند دقیقه و به صورت سرپایی در مطب یا مرکز چشم پزشکی قابل انجام است و بیمار بلافاصله به کار و زندگی معمول خود برمی گردد و بینایی از روز بعد از عمل به حداکثر میزان خود خواهد رسید.  این دستگاه هم برای درمان بیماران در مرکز چشم پزشکی ما نصب و قابل استفاده است.

عمل های فوق تخصصی قرنیه

با استفاده از لیزر فمتوسکند برش هایی در ضخامت قرنیه داده می شود تا به این طریق بیماریهای قرنیه را با دقت و ظرافت بالاتری درمان کنیم. ليزر Femto second  جدید ترین نوع ليزر در زمينه اصلاح عيوب انكساري چشم است.

یکی از کاربردهای لیزر فمتوسکند در پیوند قرنیه است. با کمک این لیزر می توان بافت دهنده قرنیه را آماده کرد و همچنین برای برداشتن قرنیه از روی چشم بیمار هم در روش  پیوند قرنیه تمام ضخامت و هم در روش های پیوند لایه ای کاربرد دارد.

یکی دیگر از کاربرد های اين لیزر جهت عمل فمتوليزيك است. ترکیب و به كارگيري همزمان ليزر ” فمتوسكند ” و ليزر ” اگزايمر ” باعث مي شود كه تمام مراحل عمل ليزيك، توسط ليزر انجام شود و در انجام عمل از هيچگونه تيغ جراحي يا وسيله مكانيكي استفاده نشود.

درگذشته براي آماده سازي قرنيه جهت ليزر اگزايمر از وسيله اي به نام ميكروكراتوم استفاده مي‌شد. ميكروكراتوم مانند يك رنده عمل مي كرد و توسط تيغه اي كه داشت يك لايه از سطح قرنيه بر مي داشت. اگرچه ميكروكراتوم در اكثر موارد به خوبي عمل مي كرد ولي در بعضي بيماران ممكن بود عوارضي را ايجاد كند که درمقایسه با آن لیزر فمتوسکند از دقت بیشتری برخوردار است.

کاربر دیگر لیزر فمتوسکند برش های جراحی در اعمال فوق تخصصی قرنیه مثل اصلاح آستیگماتیسم، کار گذاری رینگ های داخل قرنیه ای، برش های جراحی در پیوند قرنیه و کارگذاری دستگاه های اصلاح کننده پیر چشمی مثل کمرا است.

در جدیدترین روش های عمل کاتاراکت (آب مروارید)  که فمتوکاتاراکت نامیده می شود، از لیزر فمتوسکند برای انجام مراحل مختلف عمل آب مروارید با دقت بالا استفاده می شود.

درمان بیماری های شبکیه

یکی از مشکلات عمده چشم پزشکان بخصوص در بیماران مبتلا به دیابت درمان عوارض ایجاد شده در شبکیه است . از آنجا که شبکیه از ساختمان های خلفی چشم می باشد، جراحی آن بسیار دشوار و خطرناک است . با پیشرفت فناوری مهندسی پزشکی امکان ساخت دستگاه هایی فراهم گردیده که اثر لیزر را به خود شبکیه و نه سایر اجزاء چشمی منحصر می نماید.

امروزه درمان اصلی سوراخ های ریز در شبکیه و  جداشدگی شبکیه با استفاده از لیزر است. از طرفی یکی از درمان های اصلی اختلالات عروقی و تشکیل رگهای جدید ناشی از بیماری دیابت در شبکیه لیزر درمانی است . در واقع می توان گفت لیزر بسیاری از بیماران را از نابینایی حتمی نجات داده است .

نور سبز لیزر مي تواند در بيماري هاي چشمي مانند جدا شدن شبكيه و يا خونريزي درون چشمي براي ليزر درماني به كار رود. هنگامي که نور از عدسي چشم و زجاجيه عبور مي‌کند ( بدون اينكه در اين نواحي جذب شود) روي سلول هاي قرمز (خوني) كانوني مي شود و به علت ميزان جذب زياد نواحي که دچار خونريزي شده اند در طول موج سبز ليزر ، اثر گرمايي نور ليزر باعث چسبيدن دوباره شبكيه يا سوزانيدن رگ هاي خونريزي دهنده خواهد شد. اين كار با تابش هاي ۰۱/۰ ثانيه اي انجام مي شود و به علت كوتاهي زمان تابش، همراه با درد نيست.  در مواردیکه به علت خونریزی در زجاجیه امکان عبور نور لیزر سبز نباشد، از لیزر قرمز استفاده می شود.

درمان بیماری گلوکوم (آب سیاه)

لیزر در انواع بيماري آب سياه نیز کاربرد دارد. در گلوکوم حاد زاویه بسته كه مي تواند باعث كوري شود ليزر ‏Nd.YAG‏ كاربرد زيادي دارد. این عمل را لیزر ایریدوتومی (سوراخ کردن عنبیه با لیزر) می گوئیم. در اين بيماري فشار درون چشم به طور ناگهانی افزايش مي يابد و برای درمان كافي است كه سوراخي به قطر ۵۰ ميكرون در محیط عنبیه، ميان دو اتاقك قدامی و خلفی چشم برای خروج مایع زلالیه از چشم ایجاد کنیم. در مواردی که فردی دچار تنگی زاویه چشم است برای جلوگیری از احتمال بروز گلوکوم حاد این عمل لیزر را “به صورت پیشگیرانه” پیشنهاد می کنیم.

لیزر در انواع گلوکوم زاویه باز نیز کاربرد دارد. با استفاده از لیزر آرگون ساختمان های زاویه چشم باز سازی شده و به این طریق خروج مایع زلالیه از چشم تسهیل شده و فشار چشم پایین تر می آید.

دايود ليزر نیز ‌در عمل هایي  نظیر  Cyclocoagulation، Transscleral coagulation و Endocoagulation مورد استفاده قرار مي گيرد. در چشم پزشكي ، معمول ترين طول موج كه براي عمل دايود ليزر به كار مي رود، 810 نانومتر است.

لیزر در عمل های جراحی خارج چشمی

از لیزر های CO2  و لیزر دایود در برشهای جراحی اعمالی نطیر عمل داکریوسیستورینوستومی یا DCR  برای بازکردن مجرای اشکی و عمل زیبایی پلک یا بلفاروپلاستی نیز استفاده می شود.

اما نکته بسیار مهم در مورد لیزر این است که علاوه بر اثرات درمانی مثل هر روش درمانی دیگر لیزر درمانی نیز عوارض مخصوص به خود را داراست . بنابراین هر گونه تصمیم به استفاده از آن باید محدود به یک تصمیم منطقی طبی بوده و توسط متخصصی آگاه و با تجربه گرفته شود . چنین رویکردی موجب خواهد شد بسیاری از استفاده های غیرمنطقی و غیرعلمی از لیزر بخصوص در مواردی که تنها زیبایی مد نظر قرار می گیرد حذف گردد .