آمبلیوپی یا تنبلی چشم
نوزاد ، هنگام تولد دید خوبی ندارد . با رشد شیر خوار ، قدرت دید او بهتر میشود.برای رشد و تکامل بینائی باید تصاویر به صورت واضح وشفاف روی شبکیه چشم شیر خوار بیفتد. چنانچه تصویر تشکیل شده در هر دو چشم یکسان نباشد(مثلاً در لوچی یا استرابیسم ،کاتاراکت (آب مروارید)،کدورت قرنیه ،افتادگی پلک ،عیوب انکسار (نزدیک بینی، دور بینی، و آستیگماتیسم) تکامل طبیعی بینائی انجام نشده و مسیر بینائی تکامل طبیعی را طی نمی کند. عدم وضوح تصویر در چشم مشکل دار و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم سالم سبب می شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند و در واقع مسیر ارسال تصویر از چشم دچار مشکل، به سمت مغز را مسدود و یا اصطلاحاً دید چشم دچار مشکل را “خاموش” کند. به این حالت تنبلی چشم یا آمبلیوپیا می گویند.
در تنبلى چشم، تنها دید مرکزى مبتلا مى‌شود و دید محیطى سالم باقى مى‌ماند. این عارضه احتمالاً از زمان تولد شروع مى‌شود و در حدود سن سه سالگى قابل کشف است. این عارضه ۲ تا ۴ درصد جمعیت را مبتلا مى‌کند.
علائم آمبلوپی
کودکی که چشم او در حال تنبل شدن است ، ممکن است شکایتی نداشته باشد و والدین او نیز از این قضیه خبر نداشته باشند، و وقتی متوجه مسئله میشوند که دیر شده باشد. پس به یاد داشته باشیم چشم در حال تنبل شدن معمولا ظاهری طبیعی دارد، لذا معاینه چشم همه بچه ها ضروری است تا افراد در معرض تنبلی چشم را پیدا کنیم و پیشگیری لازم را انجام دهیم. ممکن است کودک از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد و یا اینکه علایم بیماری های مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و کدورت های مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند.
درمان آمبلوپی
راه های بینائی در مغز، در سال اول زندگی تکامل زیادی می یابند، و تا سن ۹ تا ۱۰ سالگی تکامل و رشد این راه های عصبی پایان می پذیرد. چنانچه تنبلی چشم تا این سن پیشگیری نشود، به کم بینائی دائمی و غیر قابل علاج منجر خواهد شد.
روش های درمان تنبلی چشم عبارتند از:
- تصحیح عیوب انکساری
- بستن چشم خوب
- penalization
- درمان های نگهدارنده
- راه های جدید
تصحیح عیوب انکساری
در اغلب موارد تصحیح عیب انکساری شاید تنها اقدام لازم باشد وکودک پس از استفاده از عینک بینایی کامل پیدا کند.
بستن چشم خوب
در مورد چگونگی بستن چشم خوب، روشهای بسیار متفاوتی پیشنهاد شده است. اولین راه بستن تمام وقت چشم خوب به مدت یک هفته به ازای هر سال سن کودک می باشد و اگر سه دوره این درمان را تکرار کردیم و موثر نبود بدین معنی است که آمبلیوپی به درمان مقاوم بوده و باید یک بررسی مجدد جدی از نظر بیماریهای عضوی و بررسی دید رنگ انجام شود. در طول درمان با این روش مثل افراد یک چشم توصیه می شود حتما از عینک محافظ استفاده گردد. با توجه به این مسئله که بستن تمام وقت ممکن است باعث از بین رفتن دید دو چشمی و فیوژن شود و شانس آمبلیوپی در چشم مقابل وجود دارد. جدیدا تمایل به بستن تمام وقت کمتر شده است و بستن به صورت چند ساعت در روز، بیشتر انجام می شود. در روش پاره وقت قانون خاصی برای ساعات بستن چشم وجود نداشته و بر مبنای شدت آمبلیوپی مدت بستن چشم از ۱۲-۲ ساعت در روز می تواند متغیر باشد. در مواردی که پیگیری مکرر بیمار امکان پذیر نمی باشد، این راه بر بستن دائمی ارجح است زیرا خطر ایجاد آمبلیوپی در چشم خوب را به حداقل می رساند.
Penalization
در این روش سعی بر این است که چشم خوب نتواند اجسام دور و یا نزدیک را به خوبی چشم آمبلیوپ ببیند. این روش می تواند به سه فرم اپتیکال (با عینک)، فارماکولوژیک (دارویی) یا Banagerter filters (فیلتر نیمه شفاف) باشد.
Optical Penalization
معمولا به صورت تجویز عینکی است که دید دور را در چشم خوب بدتر از چشم آمبلیوپ کرده ولی دید نزدیک چشم خوب بهتر از چشم آمبلیوپ باشد. این راه از نظر زیبایی قابل قبول تر از بستن چشم بوده و حتی برای چند سال قابل استفاده است. Pharmacological Penalization:قابل قبول ترین راه در این روش استفاده از قطره آتروپین یک درصد در چشم سالم به مقدار ۷-۲ بار در هفته می باشد. موثر بودن قطره آتروپین حتی با مقدار ۲ بار در هفته در مطالعات جدید ثابت شده است. در یک مطالعه برای درمان آمبلیوپی متوسط (دید۱۰۰/۲۰ – ۴۰/۲۰) که در چند مرکز تواما انجام شده است، کودکان ۷-۳ سال را انتخاب و گروه اول را با بستن چشم و گروه دوم را با آتروپین درمان کرده و بعد از ۶ ماه نتیجه را مقایسه کرده اند، بستن چشم موجب بهبودی به میزان ۱/۳ خط در دید شده و آتروپین ۹/۲ خط دید این کودکان را بهبود بخشیده بود. براساس این مطالعه تاثیر آتروپین در درمان آمبلیوپی خفیف یا متوسط مشابه بستن چشم است. به علت ارزانتر بودن و وقت گیری کمتر و کاهش خطر آمبلیوپی در چشم خوب، این روش یک راه مطرح در درمان آمبلیوپی می باشد. ضمنا در مواردی که کودک همکاری لازم جهت بستن چشم را دارد، آتروپین یک راه حل مناسب می باشد. رعایت چند نکته در زمان درمان با آتروپین ضروری به نظر می رسد: اول اینکه اگر آمبلیوپی ناشی از استرابیسم باشد، درمان باید باعث تغییر چشم قالب از چشم خوب به چشم آمبلیوپ شود. در موارد غیر استرابیسمی بررسی دید نزدیک مهم است و باید دید چشم آمبلیوپ بهتر از چشم خوب (که آتروپین دریافت کرده ) شود. اگر در عرض شش ماه از شروع درمان، بهبودی حاصل نشد، بررسی مجدد و احتمالا تغییر نوع درمان توصیه می گردد. و آخرین نکته این که در مواردی که دید چشم آمبلیوپ کمتر از ۱۰۰/۲۰ است، شاید این درمان موثر نباشد و بستن چشم ارجح تر است.
Pharmacological Penalization: Bangerter Filters
فیلتر های نیمه شفاف هستند که با Fogging (تیره کردن) چشم غالب سبب استفاده از چشم آمبلیوپ می شوند.
درمان های نگهدارنده
جهت نگهداری دید کسب شده یا بهبود در چشم آمبلیوپ تا بلوغ سیستم بینایی، می توان از هر کدام از روش های فوق استفاده کرد. اهمیت درمان نگهدارنده در این است که عود آمبلیوپی بدون درمان نگهدارنده تا ۵۰% می رسد.
درمانهای جدید
L-dopa/carbidopa-Sinemet: به صورت موقتی با افزایش پلاستیسیتی مغزی سبب بهبود پاسخ به آمبلیوپ تراپی می شود. بنابراین تحمل بیماران را بهتر کرده، ولی هیچ گونه اثر دائمی ناشی از دارو به تنهایی ثابت نشده است. در یک مطالعه جدید دیده شده که کاربرد این دارو به علت افزایش پلاسیتیسیتی مغزی، شانس ایجاد آمبلیوپی در چشم خوب را افزایش می دهد. بنابراین استفاده از آن باید با احتیاط بیشتری انجام شود.
فیلم تنبلی چشم Amblyopia video