نیستاگموس چیست؟

نیستاگموس حرکت ناگهانی غیر ارادی و ریتمیک چشم ها ست که دارای یک فاز رفت و یک فاز برگشت است. این حرکات ممکن است افقی، عمودی یا چرخشی باشند. نیستاگموس معمولاً دو چشم را گرفتار می کند وغالباً با نگاه به سمت ویژه ای تشدید پیدا می کند .

انواع شایع نیستاگموس

نیستاگموس را می توان به دو نوع حسی و حرکتی تقسیم کرد. به نظر می رسد ”نیستاگموس حرکتی“ از سنین ۶ هفتگی تا سه ماهگی شروع می شود. اعضاء دیگر خانواده ممکن است دچار حرکات چشمی غیر طبیعی مشابهی نیز باشند, حرکت معمولاً افقی است. غالباً نگاه کردن بسیار نزدیک به اشیاء‌یا دیدن در جهت های غیر عادی از شدت نیستاگموس می کاهد و بینایی را بهبود می بخشد. خوشبختانه حرکت چشم های بیماران باعث دیدن متحرک اشیا نمی‌شود. با دور شدن اشیاء بینایی ممکن است کاهش یابد اما با نزدیکی آنها بینایی تقریباً طبیعی است. معمولاً هیچ گونه محدودیتی در پتانسیل یادگیری افراد مبتلا به نیستاگموس حرکتی, وجود ندارد. ”نیستاگموس حسی“با بینایی کاهش یافته به هر دلیلی همراه است. نیستاگموس حسی معمولاً در سن ۶ تا ۸ هفتگی شروع می شود. چشم ها متحرک به نظر می رسند و حرکت آنها گاه تند و گاه کند است. در اغلب موارد چشم ها به طرف بالا می چرخند و پلک ها نیز ممکن است تکان بخورند. گاهی علت کاهش بینایی (مثلا در نوزادان متولد شده با کاتاراکت یا آب مروارید) قابل درمان است. مسائل دیگری که به ”نیستاگموس حسی“‌منجر می شوند (مثل بیماریهای عصب چشم یا شبکیه) ممکن است قابل درمان نباشند. با این حال شناخت علت زمینه ای برای پیش بینی وضعیت کودک در آینده از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ارزش نیستاگموس

پرسش این است که این حرکات چشمی چه سودی دارند؟ بطور ساده می‌توان گفت که با کمک سازوکارهای پیچیده‌ای که در رابطه تنگاتنگ دستگاه تعادلی و مغز و بینایی وجود دارد، انسان قادر است تصویر شیء را که می‌خواهد ببیند، بر روی لکه زرد شبکیه نگه دارد تا حداکثر بینایی حاصل شود و حرکات شیء یا حرکات بدن و سر تغییری در تصویر ایجاد نکند زیرا اگر حرکتی در سر انسان رخ دهد و سازوکارهای جبرانی نتوانند با ایجاد حرکات اصلاحیِ چشم، تصویر را بر روی شبکیه نگهدارند، فرد دید واضحی از شیء مورد نظر نخواهد داشت.

برای ساده تر شدن مطلب می‌توان مثالهای زیر را مطرح نمود:

اگر حرکات پرسوئیتی (حرکات تعقیبی آهسته) چشم هاوجود نداشتند نمی‌توانستیم تصویر کاملاً واضحی از یک شیء در حال حرکت بطور مداوم داشته باشیم.

اگر حرکات نیستاگموسی وجود نداشتند، درون قطار قادر نبودیم محیط بیرون را لحظه به لحظه تماشا کنیم و تصاویر مانند یک نوار فیلم مبهم و تار از معرض دید ما رد می‌شدند. در مثال حاضر، تصویر اشیاء بیرون را با یک حرکت آرام در خلاف جهت حرکت قطار دنبال می‌کنیم و پس از آنکه شیء از حوزه دید ما خارج شد، با یک حرکت ساکادی (حرکات سریع چشم) چشم ها به نقطه اولیه برگردانده می‌شود.

علل نیستاگموس

در بیشتر افرادی که نیستاگموس دارند، این مشکل مادرزادی است (که می تواند حسی یا حرکتی باشد). نیستاگموس حسی بر روی یک بیماری زمینه­ای چشم (با کاهش شدید بینایی از ابتدای تولد) ایجاد می شود. از جمله این بیماری ها می توان کاتاراکت (آب مروارید) وگلوکوم مادرزادی، آلبینسیم، اختلالات مادرزادی شبکیه و عصب بینایی را نام برد.در نیستاگموس حرکتی اختلال چشمی دیگری وجود ندارد و این بیماران از قدرت بینایی خوبی برخوردار هستند.

به ندرت نیستاگموس در اثر تومورهای مغزی یا اختلالات عصبی شدید رخ می دهد. نیستاگموس ممکن است به صورت ارثی و بدون همراهی با بیماری دیگری باشد.

نیستاگموس می تواند ناشی از مصرف دارو باشند. این نوع نیستاگموس به ندرت با دوبینی همراه است و غالباً دید اطراف را با مشکل مواجه می سازد. علل دیگر شامل نوشیدن بیش از حد الکل یا استفاده از داروهای کنترل بیماری است. غالباً این گونه نیستاگموس با قطع مصرف دارو بهبود می یابد. برخی از افراد می توانند ” نیستاگموس ارادی“‌ایجاد کنند همان طوری که می توانند گوش های خود را تکان دهند. حرکت های افقی,‌سریع و خوب را می توان ایجاد کرد و برای مدت کوتاهی آنها را ادامه داد. غالباً این گونه نیستاگموس برای جلب توجه به کار گرفته می شود. نیستاگموس ناشی از بیماری کمتر دیده میشود. غالباً با نشانه ها و علائم نورولوژیکی همراه است که شدت بیماری را نشان می دهند.

علائم نیستاگموس

علامت اصلی همان حرکات ریتمیک است که در اغلب موارد با چشم غیر مسلح نیز قابل تشخیص است. در برخی بیماران وجود وضعیت غیرطبیعی جبرانی سر برای قرار گرفتن در وضعیتی است که کمترین میزان نیستاگموس وجود دارد. در برخی از بیماران ممکن است همزمان با نیستاگموس، انحراف چشم نیز وجود داشته باشد.

علاوه بر علایم فوق، در موارد حسی سایر علایم بیماری زمینه ای چشمی همچون افتادگی پلک ها، کاتاراکت (آب مروارید) یا بیماری شبکیه یا عصب بینایی نیز قابل تشخیص هستند. در مواردی که شک به بیماری زمینه ای سیستم عصبی وجود دارد، بررسی های لازم در این زمینه باید انجام شده و کودک سریع تر به متخصص مغز و اعصاب معرفی شود.

تشخیص نیستاگموس

ارزیابی کامل توسط متخصص چشم و احتمالاً همکاری پزشکان با متخصصین سایر رشته ها بسیار حائز اهمیت است. معمولاً می توان علت را تشخیص داد. عوامل مهم تشخیص به سن شروع, سابقه خانوادگی,‌سلامتی عمومی بیمار یا استفاده از داروهای ویژه بستگی دارد. چشم پزشک ممکن است نوع نیستاگموس,‌سرعت و جهت آن را بسنجد و مشکلات چشمی دیگر را همچون افتادگی پلک ها، کاتاراکت (آب مروارید) یا بیماری شبکیه یا عصب بینایی جستجو کند. آزمایشات خونی یا گرفتن عکس های ویژه می توانند در تشخیص علت مفید باشند.

درمان نیستاگموس

گاهی با برطرف کردن علت زمینه ای می توان نیستاگموس را درمان نمود. اگر چه نیستاگموس غالباً ماندگار است اما می توان بینایی کاهش یافته را با استفاده از عینک و وسایل کمک کننده کاهش بینایی بهبود بخشید. اگر چشم ها در جهت ویژه ای ثابت ترند، استفاده از عینک های منشوری یا جراحی عضلات چشمی ممکن است وضعیت سر را بهبود بخشیده و بینایی بهتری را ارائه دهند.

درمان جراحی نیستاگموس به چند منظور ممکن است انجام شود:

۱- اصلاح وضعیت غیر طبیعی سر

۲- اصلاح انحراف چشم احتمالی همراه

۳- کاهش شدت و دامنه نیستاگموس

انواع مختلف روش های جراحی برای این منظور وجود دارد. باید توجه داشت که هیچ کدام از روش­های فوق قادر به از بین بردن کامل نیستاگموس نیستند.